Ajdukiewicz Kazimierz

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Pisz�cyte s�owa stara si� to uczyni� na innym miejscu, w in-nych pracach, gdy� g��bsze wnikni�cie w t� spraw�nie pomie�ci�oby si� w ramach niniejszego, wst�pnegotylko, przegl�du tradycyjnych zagadnie� filozofii.Pra-ce te doprowadzi�y autora do zdecydowanego przeciw-stawienia si� idealizmowi we wszelkiej jego postaci, i do wypowiedzenia si� stanowczo za stanowiskiem rea-listycznym.Rozdzia� czwartyZAGADNIENIA METAFIZYCZNEWYRASTAJ�CE Z ROZWA�A� NAD PRZYROD�� I.ZAGADNIENIE SUBSTANCJI I STRUKTURY�WIATAW zaraniu my�li europejskiej, tzn.w staro�ytnejGrecji, dociekania metafizyczne po�wi�cone by�y roz-wa�aniom nad przyrod�.Pierwszych metafizyków na-zywano te� �fizykami", czyli, jakby�my dzi� powie-dzieli, �przyrodnikami".Tych pierwszych �przyrodni-ków" interesowa�y przede wszystkim zagadnienia bar-dzo ogólne, i to takie, do których rozwi�zania docho-dzili raczej na drodze czysto my�lowej spekulacji, a nie�mudnego i szczegó�owego obserwowania i badania fak-tów.Nale�a�y do nich przede wszystkim dwa zagad-nienia: zagadnienie tworzywa przyrody, tj.problemat,z czego, czyli z jakich substancji sk�ada si� przyroda,a po drugie: zagadnienie, jaka jest ogólna strukturaprzyrody.Oba te zagadnienia, które ju� w pocz�tkachfilozofii greckiej znajdowa�y si� w centrum zaintereso-wania, snuj� si� poprzez ca�e dzieje filozofii i stano-wi� jeden z g�ównych trzonów zagadnie� metafizycz-nych.Zajmuj�c si� pytaniem, z jakich substancji sk�adasi� przyroda, mieli pierwsi filozofowie na my�li przy-rod� cielesn�.W pó�niejszym rozwoju historycznymuwaga filozofów zwróci�a si� jednak zarówno ku przy-rodzie cielesnej, która nam jest dana w do�wiadczeniuzewn�trznym (zmys�owym), jak te� i ku przyrodziepsychicznej, która nam jest dana w do�wiadczeniu we-wn�trznym.W filozofii nowo�ytnej zagadnienie sub-stancji przyjmuje te� posta�, pytania, czy istniej� za-131'Ii,równo substancje cielesne jak i duchowe, czy te� jedentylko z obu tych rodzajów substancji.S�owem, zagad-nienie substancji przyjmuje posta� problemu duszyi cia�a.Zagadnienie pierwotnie interesuj�ce filozofów,zmierzaj�ce do g��bszego zdania sobie sprawy z tego,czym w�a�ciwie s� cia�a, co w ostatecznej instancji jestich tworzywem, zalicza si� dzi� do tzw.filozofii przy-rody, w której wi�cej do powiedzenia maj� przyrodnicyni� filozofowie.Zagadnienie struktury przyrody wyst�puje w dzie-jach filozofii g�ównie pod postaci� dwóch problematów.Jednym z nich jest problemat determinizmu i indeter-minizmu, w którym chodzi o to, czy wszystko w przy-rodzie ma swoj� przyczyn�; drugim � zagadnienie te-leologii i mechanizmu, w którym chodzi o to, czy �wiatjest urz�dzony celowo, czy te� ,nie.Do zagadnieniastruktury przyrody zaliczy� mo�na wreszcie zagadnie-nie struktury przestrzennej i czasowej �wiata, w któ-rym te� raczej przyrodnicy ni� filozofowie mog� kom-petentnie zabiera� g�os.� 2.ZAGADNIENIE DUSZY I CIA�AJakie substancje istniej� w przyrodzie? Zagadnienie tostanowi g�ówny o�rodek docieka� metafizycznych wfilozofii nowo�ytnej.Splata si� w nim szereg zagad-nie�, na plan pierwszy wybija si� w nim jednak py-tanie, jakiego rodzaju substancje istniej� w przyrodzie.G�ówne typy rozwi�za� tego pytania wyst�puj� podnazwami: dualizm, materializm, spirytualizm i teoriaidentyczno�ci, czyli monizm w�a�ciwy.Dualizm.Dualizm jest kierunkiem, którego zasadniczateza g�osi, �e istniej� zarówno substancje duchowe jaki substancje cielesne, tzn.zarówno dusze jak i cia�a.Kierunek ten odpowiada pogl�dowi pierwotnemu ludziwychowanych w kr�gu kultury chrze�cija�skiej.Wedleniego cia�a s� pod�o�em zjawisk fizycznych; cia�a po-ruszaj� si�, ogrzewaj�, odkszta�caj� si�, elektryzuj�itd., ale cia�a nie my�l�, nie czuj�, nie cierpi� ani nieraduj� si�.Te ostatnie zjawiska, znane nam z do�wiad-czenia wewn�trznego, wymagaj� ze swej istoty innegopod�o�a ni� cia�a.Tym pod�o�em s� dusze, one to my-�l�, czuj�, ciesz� si�, cierpi� itd.Dualizm skrajny i umiarkowany.Dualizm wyst�pujew dziejach filozofii pod dwiema ró�nymi postaciami.W formie radykalniejszej spotykamy dualizm np.u �w.Augustyna albo u Descartes'a.Bardziej u-miarkowana jest ta odmiana dualizmu, z jak� spoty-kamy si� np.u Arystotelesa lub u �w.Toma-sza z Akwinu.Wedle Arystotelesa rzeczywi�ciei samoistnie istniej� przede wszystkim cia�a, tzn.prze-de wszystkim cia�a s� rzeczywistymi substancjami.W ka�dym jednak ciele wyró�nia Arystoteles dwa czyn-niki: materi� i form�.Materi� cia�a jest to, z czegoto cia�o jest sporz�dzone, a wi�c jego materia�, czylitworzywo.Materi� wazy glinianej jest np.glina, z któ-rej si� ta waza sk�ada.Form� cia�a nazywa Arystote-les to, co stanowi o tym, �e to cia�o jest tym w�a�nie,czym jest, a nie czym innym.Np.form� wazy glinia-nej jest to, dzi�ki czemu ów przedmiot jest waz�, a nieczym innym.W przyk�adzie wazy form� stanowi jejkszta�t.Nie zawsze jednak sam kszta�t jest form� przed-miotu, bo nie zawsze sam kszta�t przedmiotu decydujeo tym, �e jest on tym w�a�nie, a nie czym innym.Np.form� jab�oni stanowi nie tylko jej kszta�t, ale sk�adaj�si� na ni� tak�e te jej w�asno�ci, które przys�uguj�jab�oni jako ro�linie, a wi�c np.zdolno�� asymilowaniapokarmów nieorganicznych, zdolno�� ro�ni�cia, zdolno��rozmna�ania si� i wiele innych.132133I cz�owiek sk�ada si� z materii i formy.Jego materi�stanowi� cia�a chemiczne, z których si� cz�owiek sk�a-da.Form� cz�owieka natomiast stanowi to wszystko,dzi�ki czemu ta masa cia� chemicznych, które wcho-dz� w sk�ad cz�owieka, staje si� istot� �yw�, czuj�c�i my�l�c�, a nie tylko martw�, niewra�liw� i bezmy�l-n� kup� mi�sa i ko�ci.Na form� cz�owieka sk�ada� si�wi�c b�dzie wszystko to, dzi�ki czemu cz�owiek jestorganizmem �ywym w ogóle, co wi�c cechuje cz�owie-ka na równi z ro�linami, które tak�e �yj�, dalej to, cocz�owiekowi jest wspólne ze zwierz�tami, jak np.czucie,zdolno�� poruszania si� z miejsca na miejsce itp.,a wreszcie te jego w�asno�ci, które tylko cz�owiekowiprzys�uguj� i odró�niaj� go od zwierz�cia.Tym ostat-nim jest wedle Arystotelesa zdolno�� my�lenia, czylirozum.Otó� t� z tych ró�norodnych w�asno�ci z�o�on�form� cz�owiecz� nazywa Arystoteles dusz� ludzk�.Cz�owiek jest uduchowionym cia�em, sk�adaj�cym si�z materii i z duszy.Cia�o wi�c cz�owieka to nie tosamo co materia.Materia to co�, co tylko na drodzeabstrakcji w uduchowionym ciele cz�owieka mo�na wy-ró�ni� jako jego sk�adnik.Podobnie i dusza jest tylkoabstrakcyjnym sk�adnikiem cia�a.Cia�o i dusza nie s�to wi�c twory równorz�dne co do sposobu swego istnie-nia.Cia�o jest substancj� zdoln� do samoistnego istnie-nia i nie wymagaj�c� ju� dalszego pod�o�a dla swejrealizacji.Dusza za� jako forma, czyli jako zespó� istot-' nyclt w�asno�ci cz�owieka, istnieje tak, jak istniej� ce-chy, a wi�c istnieje tylko dzi�ki cia�u; istnienie duszypolega na tym, �e przys�uguje ona cia�u.Na gruncie doktryny Arystotelesa, który wbrew Pla-tonowi zaprzecza� temu, by forma mog�a istnie� bezmaterii, przyznawanie duszy egzystencji w oderwaniuod cia�a, a wi�c przyznawanie duszy istnienia po �mier-ci cz�owieka, by�o pewn� niekonsekwencj�.Jak�e bo-wiem forma, a wi�c tylko istotna w�asno��, mog�aby134istnie� bez tego, czego jest w�asno�ci�? Arystotelesprzyjmowa� mimo to nie�miertelno��, twierdzi� jednak,�e tylko rozumna cz�� duszy ludzkiej nie ginie wrazze �mierci� cia�a.Tez� o nie�miertelno�ci dusz indy-widualnych zaatakowa� �redniowieczny filozof arabskiAverroes.Tote� dla jej utrzymania musia� � w [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Search

Podstrony