[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.[21] JAN: Widocznie wiedzia³ [ów] rozs¹dny m¹¿, ¿e chocia¿w dawaniu i odbieraniu podarków nie ma kupczenia, to przecie¿jest cieñ kupczenia.Cnoty zaœ nie mo¿na oceniaæ wed³ug pokupu.Gdyby mo¿na by³o, nie mia³aby kupca.Jak bowiem wiedza, taki cnota ¿adn¹ miar¹ nie da siê oszacowaæ122.Dlatego nie³atwozestawiæ z jego dzielnoœci¹ podobne [przyk³ady].Przypominamwszak sobie, i¿ czyta³em, ¿e gdy Babiloñczycy odpadli odDariusza i nie by³o nadziei pozyskania ich z powrotem, Zopyroskaza³ siê och³ostaæ, odci¹æ sobie nos, uszy i wargi, wyjawiwszy[swój] zamiar jedynie Dariuszowi.Udaj¹c zbiega idzie do Babilo-nii, zmyœla skargi na okrucieñstwo Dariusza; z przyk³adu domo-120 Czyli ¿e dopiero przyst¹pienie do czynu ujawni³o zamiar.WgLatopisu kijowskiego Wo³odar Roœcis³awicz uprowadzony zosta³ w r.1122, Polnoje sobranije russkich letopisiej, t.II, Moskwa 31962 (cyt.dalejPSRL), s.290.Obszernie i anegdotycznie o tym równie¿ Herbord,Dialogus de Vita S.Ottonis Babenbergensis II 4, MPH s.n.VII/3, s.65—67.121 Z urticeti i urceti w rêkopisach A.Bielowski zrobi³ umbrasOrci, MPH II, s.353.122 Seneka, Epistulae XXVII 8.U Seneki bona mens, czyli 'dobreusposobienie', u Wincentego virtus.Zob.jego definicjê cnoty: habitusmentis, wy¿ej, ks.II, przyp.184.wników ka¿e im wnioskowaæ, przed czym wrogowie winni mieæsiê na bacznoœci.Znane by³o jego znakomite pochodzenie i dziel-noœæ; obieraj¹ go [wiêc] wodzem.W krótkim czasie stacza wielepomyœlnych bitew, poniewa¿ Persowie dobrowolnie ustêpuj¹.Wreszcie i cale powierzone sobie wojsko, i miasto wydajeDariuszowi123.Jednak¿e w tym podobieñstwie bardzo ma³o jestpodobnych rysów, albowiem u Zopyrosa by³o to zamaskowaniemzdrady, u Piotra p³aszczykiem przezornoœci; tamto wzbronione,to dozwolone, tamto bowiem zrodzi³o siê ze z³ego podstêpu, towziê³o pocz¹tek z podstêpu godziwego124.Gdy bowiem ktoœsprawiedliwy podejmie wojnê, czy bêdzie siê bi³ w polu, czy te¿z zasadzki, sprawiedliwoœæ nie dozna ¿adnej ujmy125.Tak wiêcw czynie bohaterskim Piotra jest [jakby] tuk i j¹dro, u Zopyrosa³upina i plewy.[22] MATEUSZ: Szkoda, ¿e Boles³aw nie zna³ chytroœciZopyrosa! Pozna³ j¹ wprawdzie, lecz za póŸno; lepiej jednakpóŸno nauczyæ siê roztropnoœci ni¿ nigdy.Syn bowiem tegoWo³odara126, dla siebie sk¹py, dla ojca hojny, wszystkie zasobydomowe i skarby publiczne obraca na jego wykupienie, poucza-j¹c, ¿e religia ma przewagê nad mi³oœci¹ synowsk¹, a mi³oœæ nadbogactwem127.123 Justyn, Epitome I 10.Stamt¹d wyraz transfuga, 'zbieg'.124 Formu³a dystynkcji scholastycznej: przeciwstawienie rzeczy tylkoz pozoru podobnych (hoc simile permultum: dissimile);Balzer, I, s.380.Por.te¿ Digesta 4, 3, l, 3: dolus bonus, dolus malus.125 Dos³owny cytat z Decretum Gratiani II, C.23, q.2, c.2 (ale iustumzmienione w iustus).WyraŸne usprawiedliwianie podstêpnego czynudobrem ojczyzny; Balzer, I, s.394.Po usprawiedliwieniu mordu niewier-nych (por.wy¿ej, ks.III, rozdz.7) aprobata sposobów walki.126 W³adymirko, w naszych kronikarz zwany Laodarides, tu Wladari-des, ks.przemyski i halicki w latach 1128—1153.Ziêæ Kolomana I.127 Praeponderare docens religionem pietati, pietatem divitiis; trafniezrozumia³ ten subtelny aforyzm kronikarz zw.Mierzw¹ ok.1300 r.trawestuj¹c: praeponderare credens honestatem divitiis, tj.¿e uczciwoœæ jestwa¿niejsza od bogactwa.Wyrazu religio Wincenty u¿ywa³ równie¿ w zna-czeniu 'obowi¹zku', bli¿szym etymologii, tzn.wiêzi, zobowi¹zania (zob.wy¿ej, ks.II, rozdz.7, przyp.37).Dlatego zdanie to mo¿na równie¿ takGdy zaœ do g³êbi skaleczony ojcowsk¹ ran¹, przez d³ugi czasnie móg³ znaleŸæ ukojenia przez wywarcie jawnej zemsty nasilniejszym nieprzyjacielu, wymyœli³ podstêp.Pewnego mianowi-cie Panoñczyka, znamienitego tak urodzeniem, jak i godnoœ-ci¹, kusi obietnicami, wabi podarunkami, z³otem zachêca, [po-mys³] do takiej samej udawanej ucieczki podsuwa.Ten bardzo chy-trze zmyœla nie tyle prawdziwe, ile prawdopodobne powody swe-go wygnania; wœród g³Ã³wnych powodów wymienia ten, ¿e by³zawsze gor¹cym przyjacielem i wspó³pracownikiem tej rzeczypos-politej, ¿e knowania swego narodu b¹dŸ usi³owa³ os³abiæ, b¹dŸwzywa³ do ich uchylenia.Dodaje, ¿e [jego] wspó³zawodnicywyst¹pili przeciw niemu z oszczerstwem i na skutek ich fa³-szywych i wrogich œwiadectw w sprawie zdrady majestatu zapad³na niego wyrok œmierci; woli on niezas³u¿one z³o odwróciæ ni¿niewinn¹ g³owê nara¿aæ na nies³uszn¹ karê.Dodaje, ¿e poddaPanoniê pod w³adzê Polaków128.Boles³aw przeto przyjmuje gow s³awnym mieœcie Wiœliczan129 nie jako zbiega, lecz jakorodowitego obywatela i ustanawia go grododzier¿c¹.t³umaczyæ: „pouczaj¹c, ¿e œwiêty obowi¹zek zaci¹¿y³ nad mi³oœci¹ synow-sk¹, a mi³oœæ nad bogactwami".Autor zrêcznie wymin¹³ nasuwaj¹cy siêdomys³, ¿e W³adymirko wy³udza³ skarby u kleru i koœcio³Ã³w na ten okup.128 Kronikarz przybli¿a tu do siebie wydarzenia bardziej odleg³e.Wo³odar zmar³ ju¿ w 1124 r.W³adymirko wyst¹pi³ przeciw Boles³awowidopiero w latach 1133—1135.Jako sprzymierzeniec Wêgrów sprowadzi³na Polskê najazd Po³owców.Autor pomin¹³ tu epizod interwencji(opowiedziany niedok³adnie ni¿ej w rozdz.26) Boles³awa Krzywoustegow 1132 r.na Wêgrzech na rzecz Borysa (syna Kolomana I), który by³rywalem Beli Œlepego (syna Almosa), co mu zgotowa³o klêskê nad rzek¹Sajó.Por.K.Górski, Borys.Ustêp z dziejów dwunastego wieku, Lwów1876 (odb.z Przewodnika Naukowo-Literackiego); M.Gumplowicz,Borys Kolomanowic, «Przegl¹d Historyczny»2 (1906), s.5—19; K.M a-leczyñski, Boles³aw Krzywousty, s.156/ 161.129 Wiœlica, prastary gród kasztelañski nad Nid¹, nazwana tu urbs,'miasto', sk³ada³a siê w tym czasie z osady i po³o¿onego w pewnymoddaleniu grodu wzniesionego na prze³omie X i XI w.Odbudowany ok.1170 r.jako siedziba Kazimierza Sprawiedliwego, odgrywa³ w czasachwspó³czesnych Wincentemu niema³¹ rolê, a s³owa Wincentego gloriosaWislicensium urbs wskazuj¹, ¿e ju¿ wtedy owiany by³ legend¹.Por.Z oczyma [bynajmniej] nie suchymi, z wielk¹ gorycz¹ w sercuzdo³am wyj¹kaæ ledwie odrobinê, a có¿ dopiero szczegó³y
[ Pobierz całość w formacie PDF ]