Schopenhauer A. O Podstawie Moralnosci (2)

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Tymczasem jednak takimw�a�nie poj�ciem Rozumu, jako jakiej� bezpo�redniej pot�gi, mistyfikuj� po dzi�dzie� w uniwersytetach Bogu ducha winn� m�odzie�.UWAGADla zbadania w�a�ciwej podstawy hipotezy praktycznego rozu�mu, musimy si�gn��g��biej do jej rodowodu.Wtedy spostrze�emy, �e jej �ród�em jest teoria, któr�Kant sam w sposób zasadniczy podwa�y�, a która mimo to powraca, jakoreminiscencja dawnego sposobu my�lenia, by potajemnie, bez wiedzy samego autorazjawi� si� jako podstawa hipotezy praktycznego rozumu z towarzysz�cymi jejpoj�ciami nakazu i samorz�du.Teoria ta - to psychologia racjonalna, wed�ugktórej cz�owiek sk�ada si� z dwóch ca�kowicie ró�nych substancji: zmaterialnego cia�a i niematerialnej duszy.Platon pierwszy z filozofów postawi�ten dogmat w sposób formalny i stara� si� go dowie�� jako prawd� przedmiotow�.Lecz dopiero Kartezjusz doprowadzi� go do jego szczytu, nadaj�c mudok�adniej�sz� form� i �cis�o�� naukow�.Ale w�a�nie dzi�ki tej �cis�o�ci idok�adno�ci wysz�a na jaw b��dno�� teorii, wykazywana nast�pnie kolejno przezSpinoz�, Locke'a i Kanta.S p i n o z a (którego filozofia polega g�ównie nazbijaniu podwójnego dualizmu jego mistrza) dwóm substancjom Kartezjusza wr�cz iwyra�nie przeciw�stawi� twierdzenie, które przyj�� za g�ówn� sw� zasad�, amianowicie: Substantia cogitans et substantia extensa una eadem�ue estsubstantia, quae iam sub illo attributo comprehenditur [Substancja my�l�ca isubstancja rozci�g�a s� jedn� i t� sam� substancj�, rozwa�an� w dwóch ró�nychatrybutach].(Etyka, cz.II, twierdzenie 7-me).Nast�pnie L o c k e, który,zwalczaj�c poj�cie idei wrodzonych, wyprowadza� ca�e poznanie ze zmys�ów,naucza, i� nie jest niemo��liwym, aby materia mog�a my�le�.Wreszcie Kantdowiód� b��dno�ci Kartezjuszowego twierdzenia sw� krytyk� psychologiiracjonalnej, tak�, jaka si� znajduje w pierwszym wydaniu.Przeciwstawiaj� si�temu kierunkowi Leibnitz i Wól f, jako adwokaci strony oskar�onej; dzi�ki temuLeibnitz dost�pi� niezas�u�onego zaszczytuprzyrównania go do tak ró�nego ode� wielkiego Platona.Nie tu jednak miejsce,[aby] bli�ej wszystko to wyja�nia�.Otó� wed�ug owej psychologii racjonalnej,dusza jest istot� przede wszystkim i z natury swej poznaj�c�, a dopiero wskutektego obdarzon� wol�.W tych dwóch zasadniczych swych czynno�ciach, dusza,zale�nie od tego, czy dzia�a tylko dla siebie samej, oddzielnie od cia�a, czyte� w po��czeniu z tym ostatnim, objawia wy�sz� albo ni�sz� w�adz� poznania iwoli.Przy wy�szej formie tych w�adz niematerialna dusza jest czynna tylko dlasiebie i bez wspó�udzia�u cia�a.Stanowi wtedy ona �intellectus purus" i ma doczynienia z poj�ciami sobie tylko w�a�ciwymi, a zatem nie zmys�owymi, leczczysto duchowej natury i z takimi� samymi aktami woli; w tym wszystkim nie ma�adnego pierwiastka zmys�owego, pochodz�cego z cia�a.* Wtedy poznaje sameczyste abstrakcje, idee ogólne, poj�cia wrodzone, aeternas veritates itp.Iodpowiednio do tego wola jej znajduje si� pod wp�ywem wyobra�e� czystoduchowych tego� samego rodzaju.Przeciwnie za�, ni�sza w�adza poznania i wolijest dzie�em duszy, dzia�aj�cej w po��czeniu z cia�em i jego narz�dami i �ci�lez nim zwi�zanej, co te� odbija si� ujemnie na jej czysto duchowejdzia�alno��ci.W zakres tej ni�szej w�adzy poznawania wchodzi�o wszelkiepoznawanie za pomoc� postrzegania, uwa�ane wskutek tego za niejasne iniewyra�ne; jasnym za� mia�o by� poznanie abstrakcyj�ne, sk�adaj�ce si� z poj��oderwanych.Wola determinowana przez poznawanie, podporz�dkowane zmys�om,uwa�an� by�a za wol� ni�szej natury i po wi�kszej cz�ci z�ych d��no�ci, gdy� wpo�stanowieniach swoich kierowan� by�a przez pobudki zmys�owe, podczas gdytamta, wola szlachetnej natury, by�a kierowana przez czysty rozum i by�aw�a�ciwa tylko niematerialnej duszy.Teori� t� wy�o�y� najdok�adniej zwolennikkartezjanizmu de la Forge w swym Tractatus de mente Humana.W dziele tym, wrozdziale 23-im czytamy: �Ta sama wola w jednym wypadku nazywa si� po��daniemzmys��owym, gdy za pobudk� jej dzia�a� s�u�� s�dy wynikaj�ce z po�strzeganiazmys�owego.W drugim za� nazywa si� po��daniem racjonalnym - gdy umys� tworzys�dy ze swoich w�asnych idei i niezale�nie od my�li zm�conych zmys�ami, któres� przyczyn�' �Intellectio pura est intellectio, qua circa nullas imagines corporeasversatur".Kartezjusz, �Medytacje".54pop�dów.(.)Te dwa ró�ne kierunki woli uwa�ano cz�sto za dwa ró�ne po��dania,wskutek tego, �e najcz�ciej przeciwstawiaj� si� one sobie; bywa cz�sto, �ezamiar pewien, który umys� sam stworzy� na podstawie swoich w�asnych idei, jestw niezgodzie z tymi my�lami, które poddaje stan organizmu, i tym sposobem,cia�o zmusza do pragnienia jakiej� jednej rzeczy, podczas gdy rozum dopo��dania innej".Z niewyra�nie u�wiadomionych reminiscencji tych w�a�niepogl�dów powsta�a nauka Kanta o autonomii wól i; auto�nomia ta, jako g�osczystego i praktycznego rozumu, jest nakazem stanowi�cym prawo dla wszystkichistot rozumnych jako takich; pobudki, j� determinuj�ce, s� czysto formalnejnatury, w przeci�wie�stwie do pobudek materialnych determinuj�cych ni�szepo��dania, którym przeciwdzia�a wy�sza wola cz�owieka.Zreszt�, doktryna ta, wy�o�ona systematycznie po raz pierwszy przezKartezjusza, znajduje si� ju� jednak u Arystotelesa, który wyk�ada j� do��wyra�nie w dziele De anima.A nawet przedtem jeszcze zaznacza j� Platon wFedonie.- Dzi�ki usystematyzowaniu i ustaleniu tej doktryny przez Kartezjusza,w sto lat pó�niej widzimy j� rozzuchwalon�, wyniesion� do szczytu, ale te�wskutek tego i wystawion� na �wiat�o dzienne, które rozprasza z�udzenia.Taknp.znajdujemy j� w ksi��ce Muratoriego Delia forze delia fantasia, którastreszcza bie��ce poj�cia owego czasu.Ksi��ka ta traktuje o wyobra�ni, którastwarza z danych zmys�owych ca�kowity obraz �wiata zewn�trznego i która ma by�narz�dem czysto materialnym, cielesnym, mózgowym; niematerialnej za� duszypozostaje tylko my�lenie, rozwa�anie i wyprowadzanie wniosków.- Lecz doprowadzona do takiej postaci rzecz staje si� w�tpliwa, co te� musianoodczu�.Je�li bowiem materia jest zdolna do postrzegania i do tak z�o�onegoujmowania �wiata, to jest niepoj�te, czemu by nie mia�a by� zdoln� i dowyci�gania abstrakcji ze swych postrze�e�, a przez to i do wszystkiego innego.Abstra�howanie, jak wiadomo, jest niczym innym, jak tylko pojmowaniem- odpowiednio do danego celu - cech niekoniecznych, a zatem ró�nicindywidualnych i gatunkowych; np.je�li pomijam to, co stanowi w�a�ciwo��barana, wo�u, jelenia, wielb��da itp.i przez to dochodz� do poj�cia �zwierz�tprze�uwaj�cych", przy czynno�ci tej wyobra�enia trac� swoj� cech�postrzegalno�ci, a staj� si�55wyobra�eniami oderwanymi, poj�ciami, które musimy ubra� w s�o�wa, aby jeustali� w �wiadomo�ci i móc pos�ugiwa� si� nimi [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Search

Podstrony