Bruekner Aleksander Starozytna Litwa (2)

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.ogniem): �kto was b�dzieteraz dogl�da�, nogi umywa�, drewien dok�ada�" itd.Narzeczony posy�a po ni�wóz; na granicy (jego wsi) przybiega kto� z jego dru�yny, z p�kiem p�on�cym wjednej, a kub�em piwa w drugiej r�ce, okr��a wóz trzykrotnie ze s�owami: �jake�w domu ojcowskim ognia strzeg�a, tak go we w�asnym b�dziesz" i daje jej si�napi�.Wo�nica, kelewe�, ustrojony, zeskakuje przed domem narzeczonego, bydopad� sto�ka we drzwiach, z poduszk� i r�cznikiem; lecz dru�yna narzeczonegoczyha na�, z okrzykiem: kelewe� przyjecha�, wybiega i tworzy ko�o, przez któresi�, popychany i bity, przedziera� musi, je�li za� pierwszy sto�ka dopadnie,zabiera r�cznik i siada spokojnie.Przyjmuj� teraz narzeczon�; kelewe� wstaje,ona zasiada, cz�stuj� j� trunkiem, prowadz� oko�o ogniska, kelewe� przynosiznowu sto�ek, sadzaj� j� powtórnie, myj� jej nogi i skrapiaj� t� wod�wszystkich i wszystko (�o�e, byd�o, sprz�ty); zawi�zuj� jej oczy, ma�� ustamiodem i prowadz� przed wszystkie drzwi zagrody.Prowadz�cy j� wo�a: tr�caj!Ona tr�ca nogami, a id�cy za ni� osypuje j� z worka wszelakim nasieniem (zbo�ai lnu) mówi�c: �b�dziesz wierzy�a w bogów naszych, nasi bogowie wszystkiego cidostarcz�" (s�owa z fantazji p.Maleckiego, osypywanie samo prastarasymbolika).Potem zdejmuj� jej zawi�zk�, siadaj� do sto�u, jedz�, pij�,wreszcie do pó�na ta�cz�.Przed uk�adaniem obcina jej jedna z jej roduwarkocze, kobiety nasadzaj� jej apglobt� (bia�� zas�on� z wie�cem), któr� (jakomarti, m�oda) tak d�ugo nosi, póki syna nie urodzi (powicie córki nie zg�adzajeszcze dziewictwa); potem uk�adaj� par�, przynosz�c im symboliczne potrawy.Ju� w sto lat pó�niej, nie mówi�c o naszych czasach, zmienia si� ten ceremonia�zupe�nie.Porywanie i sprzedawanie dziewczyny przypominaj� tylko frazesy pewnelub szczegó�y, np.chowanie si� dziewczyny za przybyciem dru�by, ukrywanienarzeczonej pod p�acht� z innymi (dru�ba musi odgadn��, która narzeczon�);otwieranie drogi lub wrot w domu m�odej po d�ugich ceremoniach i pytaniach,wykupywanie m�odej, jej posagu itd.; zatrzyma� si�, szcz�tkowo, przejazd przezlub pod ogie�; m�od� oprowadzaj� po ca�ym gospodarstwie i wsz�dzie (nawet wstudni� lub w ognisko) rzuca ona grosze lub k�adzie r�czniki itp., Iecz wgruncie zag�uszy�y pie�ni, ta�ce, oracje i rozdawanie upominków (chustek itp.)niemal zupe�nie inne, znacz�ce niegdy�, szczegó�y.�e si� wesele jesieni�, a�dziewiczy wieczór" w soboty odprawia�y i odprawiaj�, ma to przyczyn�ekonomiczn� (tylko jesie� dostarcza zasobów do fetowania rodziny i go�ci naca�y tydzie�); obserwowanie miesi�ca (nowiu i pe�ni) ma na ca�ym �wieciesympatyczne znaczenie; mi�dzy najrozmaitszymi zabawami, ��czonymi z obchodemweselnym, znajdujemy i wzmiank� o ulubionym sporcie narodowym, gonitwach.Pretoriusz wyra�nie po�wiadcza, �e m�odzie� im niegdy� ho�dowa�a przez czasbawienia m�odej pary za dnia w kleci (zimnej i niewygodnej, jak u Rusi, zumys�u), kiedy teraz ju� tylko obdzieraniem i rozbijaniem �po�ogu" (wozuweselnego obwieszonego chustami i wie�cami, obtykanego �wiecami), ta�cami i�piewami si� zabawiaj�.Ta�ce obce, hejduk, mikita i inne, znane w Polsce w XVIi XVII wieku, dzi� zast�pione s� modniejszymi: pannie m�odej w �po�ogu" ipó�niej nasadza� dziewierz (brat narzeczonego) w�asny kapelusz na wie�ce(aksamitny i ruciany) i welon.Zatrzymali�my si� d�u�ej przy szczegó�ach obchodów weselnych XVI i XVII wiekuwobec wagi, jak� nie ca�kiem s�usznie - dzi� im folklory�ci przypisuj�; nazako�czenie t�umaczymy dajn�, �piewan� i dzisiaj, przypominaj�c� tonem swymczasy bardzo odleg�e: �Tej nocy przez noc dworek dudni�; wsta�a mateczkawcze�nie nad rankiem; posz�a mateczka w ogród ruciany; znachodzi ruty obci�te,wieniec pleciony, z rucianych ga��zek bukiet wi�zany: odchodzi mateczka dostajni; wstawajcie, wstawajcie synowie, go�cie za siostr�! Mateczko, starag�ówko, jak�� drog� pogonimy? Synowie, je�d�cy, po go�ci�cu, gdzie siostr�uwi�ziono, ruty rozrzucano.Przyjechali na zielon� ��k�, konie pa��; gdziesiostr� uwi�ziono, ruty rozrzucano.Przyjechali do wody ciek�cej, konie poi�;przyjechali do zielonego lasu, ogie� zapalony, oko�o ognia, ogie�ka, m�odzie�skaka�a.Za lasem, za zielonym, stoi pstry dworek, w tym dworku, w tym pstrym,siedzi nasza siostra.Siostro, go�dziczku, wró� do mateczki! Bracia, je�d�cy,ju� wi�cej nie wróc�.Pótym nosi�a wie�ce, wst��ki jedwabne, lecz teraz chust�i bia�� zas�on�".Obrz�dy zachowywane przy chrzcinach, przes�dy o nowo narodzonych, o porywaniuich przez �aumy itp., przej�li Litwini od s�siadów.Wyró�nia si� tylko obchód,zwany apgelami, o którym ju� Pretoriusz, cho� nazwy samej nie wspomina,wyra�nie pasze.W kilka tygodni po narodzinach przychodzi kuma, trzyma g�ówk�dzieci�cia nad misk� z piwem (a�em) i zas�on� bia�� matki, �cina par� w�oskówdo zas�ony i wrzuca grosze (apgeli) do piwa; wykr�caj� chust�, piwo wypijaj� zmatk�, w�oski zakopuj� pod chmielem z �yczeniami: �jak chmiel si� wywija, niechi dziecko wywinie si� z przygody i nieszcz�cia; jak chmiel si� kr�ci,.niechmu si� tak w�oski kr�c�" itp.Dzi� obrz�d ten prawie ca�kiem wyszed� zpami�ci.Zaznaczywszy, o ile materia� przechowany dozwoli�, co w obrz�dach pogrzebowych,weselnych i chrzestnych pierwotn� Litw� przypomina, nie wyczerpali�mybynajmniej innych szczegó�ów jej bytu.Byt ten ró�ni si� od bytu pruskiego lub�mudzkiego tym, �e wcze�niej i g��biej wp�yn�a na� kultura o�cienna, �e nadworze np.takiego Mindowga lub Giedymina �ycie p�yn�o trybem nowym, obcym,przetwarza�o ca�kiem �ycie bojarów i oddzia�ywa�o jeszcze dalej, na lud prosty;lecz tej strony umy�lnie nie tykamy, ograniczamy si� wy��cznie do szczegó�ówrodzimych, niezale�nych od wp�ywów o�ciennych.Takich szczegó�ów dostarczaj� nam nieco jeszcze a opisy XV wieku, cho� czasem isprzeczne z sob�.Przesadnymi wydaj� si� nam ich skargi na klimat, na lato,chwilowe tylko i pozorne, nie daj�ce zbo�u nale�y dojrze� i wyschn�� tak, �esztucznie nad ogniem.pory swej dochodzi� musi; na silne mrozy, od którychwielu nosy odpadaj�! Wsz�dzie w tych opisach spotykamy prostot�starolitewskiego bytu: jeden dach kry� gospodarza, czelad� i byd�o; jednakaniewykwintno�� w odzie�y (po prostu, zawsze szaro, zawsze w barankach nosi� si�sam Jagie��o zim� i latem); w zwyczafach (najmilsze mu by�o wylegiwanie dopó�na, u�ywanie �a�ni, gdzie �w cieple na zwierzchnicy zieje" i wo�a ch�ostaj�csi� winnikiem po litewsku �a je je je"; najwi�ksz�, w�a�ciwie jedyn� jegonami�tno�ci�, prócz sk�onno�ci do Wenery i gruszek, by�y �owy; dla nichzaniedbywa�, jak Ludwik XVI, wszystkiego innego, z czego doje�d�acze i psiarzeumieli korzysta�) [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Search

Podstrony